ตะไคร้หอม ๓

Cymbopogon winterianus Jowitt ex Bor

ไม้ล้มลุกหลายปีพวกหญ้า ขึ้นเป็นกอแน่น ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น ตั้งตรง มีเหง้าใต้ดิน ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปแถบ ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงเชิงประกอบซ้อนขนาดใหญ่ ออกที่ยอด ช่อแขนงย่อยออกเป็นคู่ ช่อดอกย่อยออกเป็นคู่แบบไร้ก้านและแบบมีก้าน ผลแบบผลแห้งเมล็ดติด รูปทรงกระบอกถึงรูปทรงค่อนข้างกลม ขนาดเล็กมาก เมล็ดรูปคล้ายผล

ตะไคร้หอมชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหลายปีพวกหญ้า ขึ้นเป็นกอแน่น ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น ตั้งตรง สูง ๒-๒.๕ ม. มีเหง้าใต้ดิน

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปแถบ กว้างประมาณ ๑.๕ ซม. ยาวประมาณ ๑ ม. ปลายเรียวแหลม โคนสอบเรียว มักห้อยลงปรกดิน ขอบมีขนสาก แผ่นใบค่อนข้างนุ่ม ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนสาก ลิ้นใบเป็นเยื่อบาง ยาวประมาณ ๑ มม. เส้นใบขนานจากโคนสู่ปลาย กาบใบยาวประมาณ ๓๐ ซม. เรียงซ้อนเหลื่อมและมักแยกออกจากลำต้นเมื่อแก่ โคนกาบสีเขียวปนสีม่วงแดง

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงเชิงประกอบซ้อนขนาดใหญ่ ออกที่ยอด ยาวได้ถึง ๑ ม. ช่อแขนงย่อยแตกห่างกัน ช่อแขนงย่อยบนแกนกลางเรียงคดไปมา ช่อดอกค่อนข้างโปร่ง ช่อแขนงย่อยออกเป็นคู่ แต่ละคู่มีกาบสีน้ำตาลถึงสีน้ำตาลอมแดงรองรับ กาบรูปรี ยาว ๑.๕-๒ ซม. ช่อแขนงย่อยยาว ๑-๒ ซม. แต่ละช่อแขนงมีช่อดอกย่อยหลายช่อบนแกนกลาง เรียวเล็ก ยาวประมาณ ๒ มม. ขอบของแกนกลางมีขน ช่อดอกย่อยออกเป็นคู่แบบไร้ก้านและแบบมีก้าน ช่อดอก


ย่อยแบบไร้ก้านรูปรี ยาวประมาณ ๕ มม. กาบช่อดอกย่อยล่างรูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ยาวประมาณ ๕ มม. ปลายแหลม ด้านหลังเรียบ สันด้านบนแผ่เป็นปีก มีเส้นเป็นสันตามยาว ๓ เส้น กาบช่อดอกย่อยบนรูปเรือ ขนาดเล็กกว่ากาบช่อดอกย่อยล่างเล็กน้อย ปลายแหลม มีเส้นเป็นสันตามยาว ๓ เส้น ช่อดอกย่อยแต่ละช่อมีดอกย่อย ๒ ดอก ดอกล่างเป็นหมัน กาบล่างเป็นเยื่อบาง ไม่มีกาบบน กลีบเกล็ดขนาดเล็ก มี ๒ กลีบ เกสรเพศผู้ ๓ เกสร ก้านชูอับเรณูคล้ายเส้นด้าย อับเรณูติดไหว รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๒ ก้าน ยอดเกสรเพศเมียมีขนยาวนุ่มเป็นพู่ ดอกบนเป็น

ดอกสมบูรณ์เพศ กาบล่างยาวประมาณ ๓ มม. ปลายหยักเป็น ๒ หยัก ระหว่างหยักอาจมีรยางค์แข็ง ยาวไม่เกิน ๕ มม. ไม่มีกาบบน ช่อดอกย่อยแบบมีก้านมีส่วนประกอบและรูปคล้ายกับช่อดอกย่อยแบบไร้ก้าน ดอกล่างเป็นหมัน ดอกบนเป็นดอกเพศผู้ ไม่มีรยางค์แข็ง

 ผลแบบผลแห้งเมล็ดติด รูปทรงกระบอกถึงรูปทรงค่อนข้างกลม ขนาดเล็กมาก เมล็ดรูปคล้ายผล

 ตะไคร้หอมชนิดนี้เป็นไม้ปลูกในประเทศไทยทั่วทุกภาค มีถิ่นกำเนิดไม่แน่ชัด นำเข้ามาปลูกเพื่อสกัดน้ำมัน พบปลูกทั่วไปในประเทศเขตร้อนทั่วโลก

 ตะไคร้หอมชนิดนี้มีลักษณะคล้ายกับตะไคร้หอม ๑ [Cymbopogon nardus (L.) Rendle var. confertiflorus (Steud.) Bor] ต่างกันที่ตะไคร้หอมชนิดนี้มีแผ่นใบที่นุ่มกว่า และใบจะปรกพื้นมากกว่า ช่อดอกมีขนาดใหญ่และโปร่งกว่า ช่อแขนงย่อยบนแกนกลางเรียงคดไปมา ส่วนรยางค์แข็งที่กาบล่างของดอกย่อยบนของช่อดอกย่อยแบบไร้ก้านจะสั้นกว่า คือมีขนาดยาวไม่เกิน ๕ มม.

 ประโยชน์ ทั้งต้นใช้สกัดน้ำมันหอมระเหยผสมในสบู่และแชมพู น้ำมันตะไคร้หอมสามารถไล่แมลงและยุงได้ ตำรายาไทยใช้เหง้าเป็นยาบีบมดลูก ขับประจำเดือน ขับปัสสาวะ และขับระดูขาว (ภาควิชาเภสัชพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๕๓).

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตะไคร้หอม ๓
ชื่อวิทยาศาสตร์
Cymbopogon winterianus Jowitt ex Bor
ชื่อสกุล
Cymbopogon
คำระบุชนิด
winterianus
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Bor, Norman Loftus
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Bor, Norman Loftus (1893-1972)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.อัจฉรา ตีระวัฒนานนท์ และ รศ. ดร.สราวุธ สังข์แก้ว